استاندارد ملی ایران، شماره ۵۸ – ۶۳۰۳ (چاپ اول: ۱۳۹۸)

مقدمه
استاندارد ملی ایران، شماره ۵۸-۶۳۰۳ که با عنوان کامل «مقررات ایمنی ساخت و نصب آسانسورها – بررسی و آزمون‌ها – قسمت ۵۸: آزمون مقاومت در برابر آتش درهای طبقات» در سال ۱۳۹۸ منتشر شده است، معادل ملی استاندارد اروپایی EN 81-58 است که با شرح چگونگی روش آزمون، به منظور افزایش سطح ایمنی ساختمان‌ها و حفاظت از افراد در صورت وقوع آتش‌سوزی تدوین شده است و به همراه مجموعه استانداردهای ملی ایران شماره ۶۳۰۳ و مجموعه استانداردهای اروپایی EN 81 استفاده می‌شود.

هدف از تدوین استاندارد
هدف از تدوین این استاندارد، ارائه روش آزمون برای تعیین مقاومت در برابر آتش درهای طبقات آسانسوری است که امکان دارند از سمت طبقه در معرض آتش‌ قرار گیرند. این روش در مورد تمام انواع درهای طبقاتی کاربرد دارد که به عنوان وسیله‌ای برای ورود و دسترسی به آسانسور در ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند و هدف آن‌ها ایجاد مانعی برای جلوگیری از گسترش آتش از طریق چاه آسانسور است.

نیاز به ذکر است که این روش آزمون، اندازه‌گیری یکپارچگی و در صورت نیاز اندازه‌گیری تابش و نارسانایی حرارتی را ممکن می‌سازد.

دامنه کاربرد و اصول آزمون
اصول آزمون در استاندارد ملی ایران، شماره ۵۸-۶۳۰۳ بر پایه مجموعه استانداردهای ملی ایران شماره ۱۸۸۳۹ و خانواده استاندرد اروپایی EN 1634 بنا شده است. این مجموعه استانداردها به عنوان استانداردهای پایه که به آزمون‌های مقاومت در برابر آتش و کنترل دود برای مجموعه درها (درهای ضد حریق)، مجموعه درهای کرکره‌ای و مجموعه پنجره‌های بازشونده و اجزای یراق‌آلات ساختمانی اختصاص دارند، حاوی روشی برای تعیین مقاومت در برابر آتش درهایی است که ممکن است در یک ساختمان از هر طرف در معرض آتش قرار گیرند و ضرورت دارد از انتقال آتش از یک طرف به سمت دیگر جلوگیری کنند. درهای طبقات آسانسور کاربرد خاصی از درهایی را نشان می‌دهند که انتظار می‌رود از یک جهت مشخص، یعنی سمت طبقه، در معرض آتش قرار گیرند و جایی که خطر فقط پس از ورود آتش به داخل چاه آسانسور وجود دارد. به طورکلی درهای طبقات آسانسور برای این منظور طراحی نشده‌اند که به همان میزان درهای جداکننده فضاهای مجاور آن طبقه، در برابر عبور آتش و گازهای داغ مقاومت داشته باشد.

آزمون مقاومت در برابر آتش درهای طبقات آسانسور عبارت است از قرار دادن سمت طبقه درِ طبقه آسانسور، در معرض شرایط حرارتی تعیین شده، برای مدت زمانی که مقاومت در برابر آتش آن در باید ارزیابی شود. این آزمون‌ها بر پایه سناریوهای آتش‌سوزی واقعی طراحی شده‌اند تا شرایط واقعی را شبیه‌سازی و از عملکرد مؤثر درهای طبقات در برابر آتش اطمینان حاصل کنند. در این آزمون و در شبیه‌سازی آتش‌سوزی، یک نمونه در طبقه آسانسور (مطابق الزامات استاندارد) در کوره آزمون و در مواجهه مستقیم با شعله‌های آتش قرار می‌گیرد و در طی فرآیند آزمون، برآورده شدن یا نشدن معیارهای آزمون بررسی می‌شود.

معیارهای اصلی و الزامات کلیدی استاندارد
ارزیابی عملکرد در طبقه آسانسوری که مورد آزمون قرار می‌گیرد، بر مبنای قابلیت ایستایی در جای خود به عنوان مانعی در برابر آتش، توانایی آن برای کنترل نشت گازهای داغ از سمت طبقه به داخل چاه آسانسور و برآوردن هرگونه معیار تکمیلی مشخص شده در مورد نارسانایی و تابش بیان می‌شود. توجه به تعاریف زیر به عنوان معیارهای اصلی آزمون در سنجش مقاومت در برابر آتش درهای طبقات راهگشا خواهد بود:

۴.۱. یکپارچگی: یکپارچگی، معیار اصلی برای قضاوت درباره مقاومت در برابر آتش درهای طبقات است. برای درهای طبقات معیار یکپارچگی تا زمانی برآورده می‌شود که نرخ نشتی در هر متر از عرض بازشوی در، از مقدار تعیین‌شده بیشتر نشود و همچنین شعله پایدار به وجود نیاید. شایان ذکر است که نرخ نشتی عبارت است از نرخ جریان کل گازهای داغ که به علت فشار بیشتر سمت طبقه، از بادخورها و منفذهای مجموعه در عبور می‌کند.

۴.۲. نارسانایی حرارتی: هنگامی که افزایش دمای میانگین از ۱۴۰ درجه کلوین بیشتر شود، معیار نارسانایی دیگر برآورده شده نیست.

۴.۳. تابش: در صورت درخواست برای الزامات تابش، تا زمانی که تابش اندازه‌گیری شده از ۱۵ کیلووات بر متر مربع بیشتر نشده باشد، معیار تابش برآورده شده است.

۴.۴. دوره‌های زمانی طبقه‌بندی مقاومت در برابر آتش: به منظور طبقه‌بندی مقاومت در برابر آتش درهای طبقات، نتایج آزمون برحسب دقیقه و به صورت گردشده به پایین و نزدیک‌ترین دوره زمانی طبقه‌بندی مقاومت در برابر آتش بیان می‌شوند که عبارتند از ۱۵، ۲۰، ۳۰، ۴۵، ۶۰، ۹۰ یا ۱۲۰ دقیقه. شایان ذکر است که نتایج برای هر یک از معیارها به طور مستقل و جداگانه بیان می‌شوند.

محتوای استاندارد به زبان ساده
اگرچه معیارها و تعاریف ذکر شده در استاندارد ملی ایران، شماره ۵۸-۶۳۰۳ تا حد امکان ساده بیان شده است، با این حال ممکن است به دلیل استفاده از معادل‌های دقیق‌تر مختص استانداردهای تست و آزمون، دریافت صحیح آن با اندکی دشواری همراه باشد. از این رو بیان الزامات این استاندارد با زبان ساده‌تر و کمتر فنی، می‌تواند راهگشا باشد. به زبان ساده (و با استفاده از تعاریف مجموعه استانداردهای ملی ایران شماره ۱۲۰۵۵) نکات مهمی که در این استاندارد بررسی می‌شود، عبارتند از:

۵.۱. یکپارچگی: مهم‌ترین معیاری که در این استاندارند اندازه‌گیری می‌شود، مدت زمان حفظ یکپارچگی است. یکپارچگی به این معناست که وقتی سطح سمت طبقه درِ طبقه آسانسور، در معرض آتش است، این در تا چه حد می‌تواند از عبور شعله‌های آتش و گازهای داغ و وقوع آتش در وجه غیر در معرض (داخل چاه آسانسور) جلوگیری کند. هدف از این توانایی آن است که درهای طبقات برای مدت زمانی معین (به عنوان مثال ۱۵، ۳۰ یا ۶۰ دقیقه) در برابر حرارت بالا دوام بیاورند تا به افراد فرصت داده شود از ساختمان خارج و گروه‌های آتش‌نشانی وارد عمل شوند. حفظ یکپارچگی شامل دو معیار اصلی و مربوط به یکدیگر است:

حفظ پایداری ساختاری (ایستایی): در این آزمون بررسی می‌شود که آیا درهای طبقات می‌توانند در مقابل فشارهای ناشی از حرارت آتش مقاوم بمانند، از شکل خارج نشده، یا فرو نریزند. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که درهای طبقاتی که ساختار خود را از دست می‌دهند، ممکن است همچنان به طور کامل بسته باقی نمانند و نتوانند از گسترش آتش جلوگیری کنند. همچنین بررسی می‌شود که درهای طبقات خود آتش نگرفته و شعله‌ور نشوند.
ممانعت از نفوذ دود و گازهای داغ: این استاندارد به بررسی این موضوع می‌پردازد که آیا درهای طبقات می‌توانند از نفوذ دود و دیگر گازهای داغ به سایر طبقات جلوگیری کنند یا خیر. نفوذ دود و گازهای داغ خطر بزرگی در زمان آتش‌سوزی به شمار می‌رود، زیرا معمولا سریع‌تر از آتش گسترش می‌یابند و می‌توانند جان افراد را به خطر بیندازند.
۵.۲. معیارهای تکمیلی: دو معیار تکمیلی نارسانایی و تابش در این استاندارد مورد آزمون قرار می‌گیرند:

نارسانایی حرارتی: نارسانایی به این معناست که وقتی سمت طبقه درِ طبقه آسانسور، در معرض آتش است، دمای وجه غیر در معرض (داخل چاه آسانسور)، کمتر از دمای سمت دیگر و در محدوده از پیش تعیین شده باشد.
تابش حرارتی: وقتی سمت طبقه درِ طبقه آسانسور، در معرض آتش است، اندازه‌گیری تابش به معنای سنجش میزان شار حرارتی در فاصله یک متری از سمت وجه غیر در معرض (داخل چاه آسانسور) است، تا میزان حرارت منتقل شده مشخص شود.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
درهای طبقات آسانسور از عوامل تاثیرگذار در جلوگیری از انتشار آتش و دود در ساختمان‌ها محسوب می‌شوند و بسته به میزان مقاومت خود، می‌توانند تا مدت زمانی معین و از پیش تعیین شده در برابر حرارت، دود، شعله و گازهای داغ مقاوم بمانند. از این رو استاندارد ملی ایران، شماره ۵۸-۶۳۰۳ با ارائه دستورالعمل چگونگی سنجش مقاومت در برابر آتش درهای طبقات و یکسان‌سازی نتایج آزمون و طبقه‌بندی، معیاری جهت سنجش ایمنی و اطمینان از یکپارچگی درهای طبقات در زمان آتش‌سوزی به دست می‌دهد.

این استاندارد از آن جهت اهمیت دارد که در هنگام آتش‌سوزی، زمان بسیار حیاتی است و اگر درهای طبقات آسانسور نتوانند آتش و دود را کنترل کنند، آتش می‌تواند به مراتب سریع‌تر و شدیدتر در ساختمان گسترش یابد. از این رو اطلاع از میزان مقاومت در برابر آتش درهای طبقات جهت حصول اطمینان از مدت زمان ایمن برای اجرای عملیات نجات و تخلیه، بسیار ضروری است. باید توجه داشت که این استاندارد تنها به چگونگی آزمودن درهای طبقات و طبقه‌بندی نتایج می‌پردازد و به هیچ عنوان شامل ارائه راهکارهای عملی برای بهبود طراحی درها یا استفاده از مواد مقاوم در برابر آتش در ساختار درها نیست.