استاندارد ملی ایران، شماره ۲۰-۶۳۰۳ (چاپ اول: سال ۱۳۹۹) و استاندارد ملی ایران، شماره ۵۰-۶۳۰۳ (در نوبت چاپ)

 

1. مقدمه

استاندارد ملی ایران، شماره ۲۰-۶۳۰۳ که با عنوان کامل «مقررات ایمنی ساخت و نصب آسانسورها -آسانسورهای حمل نفر و بار – قسمت ۲۰: آسانسورهای مسافری و باری‌مسافری» در سال ۱۳۹۹ منتشر شده، معادل ملی استاندارد EN 81-20 است که در کنار استاندارد ملی ایران، شماره ۵۰-۶۳۰۳ با عنوان کامل «مقررات ایمنی ساخت و نصب آسانسورها – بررسی‌ها و آزمون‌ها – قسمت ۵۰: مقررات طراحی، محاسبات، بررسی‌ها و آزمون‌های قطعات آسانسور» به عنوان معادل ملی استاندارد EN 81-50، در مقام دو استاندارد مادر صنعت آسانسور ایران، چهارچوب تدوین و نشر نسل جدید خانواده استانداردهای صنعت آسانسور ایران رافراهم آورده‌اند.

با توجه به این که این دو استاندارد معادل نسخه‌های اروپایی خود هستند، و با توجه به این که پیش‌نویس استاندارد ملی ایران، شماره ۵۰-۶۳۰۳ همچنان در نوبت چاپ از سوی سازمان ملی استاندارد ایران بوده و در حال حاضر به زیور طبع آراسته نشده است، در ادامه به منظور حفظ امانت و نیز سهولت در کار، به معادل‌های اروپایی اشاره شده است.

2. معرفی استانداردهای EN 81-20 و EN 81-50

استانداردهای EN 81-20 و EN 81-50 دو استاندارد مهم اروپایی در زمینه ساخت و نصب آسانسورها هستند که با هدف ارتقاء ایمنی و بهبود کیفیت عملکرد آسانسورها توسعه یافته‌اند. اگرچه این دو استاندارد مستقل از هم تنظیم شده‌اند، اما در عین حال به شدت به هم وابسته و مکمل یکدیگر بوده و با همکاری نزدیک، چهارچوب جامعی را برای تضمین ایمنی و کارآیی آسانسورها را شکل می‌دهند، چرا که هر کدام بخشی از الزامات ایمنی و فنی مورد نیاز برای تضمین عملکرد صحیح و ایمن آسانسورها را پوشش می‌دهند. در حالی که استاندارد EN 81-20 بیشتر به الزامات طراحی، ایمنی و نصب آسانسورها می‌پردازد، استاندارد EN 81-50 بر روی آزمون‌ها و محاسبات فنی آسانسور تمرکز دارد. این دو استاندارد به طور رسمی از سپتامبر ۲۰۱۷ (شهریور ۱۳۹۶) جایگزین استانداردهای قدیمی‌تر EN 81-1 و EN 81-2 شدند که در دهه‌های گذشته مبنای ایمنی و عملکرد آسانسورها بوده‌اند.

3. تاریخچه و دلایل جایگزینی استانداردهای EN 81-1 و EN 81-2

استانداردهای قدیمی EN 81-1 و EN 81-2 که به ترتیب به مقررات ایمنی و ساخت آسانسورهای برقی و هیدرولیکی اختصاص داشتند، به عنوان نخستین مجموعه استانداردهای اروپایی برای آسانسورها در سال ۱۹۹۸ معرفی شده و سال‌ها مبنای عملکرد صنعت آسانسور در اروپا و تضمین‌کننده عملکرد صحیح و ایمن آسانسورها بودند. با این حال، گذر زمان و پیشرفت فناوری، تغییرات چشمگیر در حوزه ایمنی و و همچنین توجه بیشتر به رفاه استفاده‌کنندگان و کارکنان سرویس و نگهداری باعث شد که استانداردهای قدیمی دیگر پاسخگوی تمامی نیازهای جدید نباشند و به همین منظور، استانداردهای EN 81-20 و EN 81-50 برای جایگزینی و به‌روزرسانی این دو استاندارد تدوین شدند.

این دو استاندارد جدید نه تنها نیازهای ایمنی و فنی مطرح در استانداردهای قدیمی را پوشش می‌دهند، بلکه با افزودن مقررات جدید، به بهبود کارایی و ایمنی آسانسورها در محیط‌های مدرن کمک می‌کنند. برای مثال، این استانداردها به فناوری‌های جدید در سیستم‌های کنترلی و نحوه تعامل استفاده‌کنندگان و کارکنان سرویس و نگهداری با آسانسورها توجه بیشتری کرده و همچنین الزامات مربوط به ایمنی و انجام آزمون‌ها را ارتقاء داده‌اند.

4. استاندارد EN 81-20: ایمنی استفاده‌کنندگان و کارکنان سرویس و نگهداری

استاندارد EN 81-20 به طور ویژه به الزامات ایمنی و طراحی آسانسورهای برقی و هیدرولیکی می‌پردازد که برای حمل مسافر و بار مورد استفاده قرار می‌گیرند. این استاندارد شامل طیف گسترده‌ای از مقررات و دستورالعمل‌های فنی است که هدف آن تأمین ایمنی حداکثری استفاده‌کنندگان از آسانسور شامل مسافران، کارکنان سرویس و نگهداری آسانسور و دیگر افراد صلاحیت‌دار برای ورود به فضاهای کاری آسانسور و همچنین افراد در مجاورت چاه و تجهیزات آسانسور است که ممکن است تحت تأثیر عملکرد آسانسور قرار گیرند. علاوه بر آن، این استاندارد نهایت تلاش خود را به کار بسته است که ایمنی بارهای داخل کابین، تجهیزات آسانسور و نیز ساختمان محل نصب آسانسور نیز تأمین شود.

۴.۱. ایمنی استفاده‌کنندگان: این استاندارد برای جلوگیری از خطرات احتمالی و وقوع حوادث برای استفاده‌کنندگان در حین عملکرد آسانسور الزامات دقیقی را در نظر گرفته است. از جمله این خطرها می‌توان به سقوط از کابین، گیر کردن بین درها و محافظت در برابر آتش‌سوزی اشاره داشت. به عنوان مثال، سیستم‌های توقف اضطراری، درهای اتوماتیک ایمن، و حفاظت‌های ضد حریق از جمله الزامات کلیدی این استاندارد هستند. همچنین، نورپردازی مناسب کابین و فضای چاه آسانسور بهبود یافته تا محیط امن‌تری برای استفاده‌کنندگان فراهم شود.

۴.۲. ایمنی کارکنان سرویس و نگهداری: یکی دیگر از جنبه‌های مهم این استاندارد، حفاظت از کارکنان سرویس و نگهداری است. این موضوع شامل فراهم آوردن دسترسی ایمن به بخش‌های مختلف آسانسور، استفاده از تجهیزات حفاظتی و روش‌های کاری مناسب برای کاهش خطرات مرتبط با کار در ارتفاع و کار در فضاهای کاری در چاه آسانسور است که خطرات را برای کارکنان سرویس و نگهداری به حداقل می‌رساند.

۴.۳. طراحی کابین و چاه آسانسور: این استاندارد به مواردی مانند روشنایی مناسب کابین و چاه، اندازه‌های استاندارد برای تسهیل حمل‌ونقل ایمن استفاده‌کنندگان، تهویه مناسب کابین و دسترسی به امکانات اضطراری در مواقع لزوم توجه دارد. علاوه بر این، نیاز به مقاوم بودن مواد به کار رفته در برابر آتش و ایجاد حداقل دود نیز مورد تأکید قرار گرفته است.

۴.۴. عملکردهای مکانیکی و برقی: استاندارد EN 81-20 همچنین الزامات مربوط به سیستم‌های ایمنی مکانیکی و برقی آسانسور، مانند سیستم‌های ترمز و توقف اضطراری و همچنین سیستم‌های حفاظتی برای جلوگیری از عملکرد نادرست یا خرابی سیستم‌های مکانیکی، برقی و الکترونیکی را به دقت تشریح کرده است.

5. استاندارد EN 81-50: آزمون‌ها و محاسبات فنی

استاندارد EN 81-50 مکمل استاندارد EN 81-20 است و تمرکز اصلی آن بر آزمون‌ها، بررسی‌ها و محاسبات فنی مربوط به اجزاء کلیدی آسانسور است. این استاندارد به طراحان و تولیدکنندگان کمک می‌کند تا از صحت عملکرد و ایمنی اجزاء مختلف آسانسور اطمینان حاصل کنند. مهم‌ترین مواردی که در این استاندارد پوشش داده می‌شود، شامل موارد زیر است.

۵.۱. آزمون‌های مکانیکی و برقی: این استاندارد الزامات و دستورالعمل‌های دقیقی را برای آزمون و ارزیابی صحت عملکرد و ایمنی اجزاء کلیدی و قطعات ایمنی آسانسور تشریح می‌کند. این آزمون‌ها تضمین می‌کنند که اجزاء آسانسور در شرایط عادی و بحرانی به طور صحیح و مطابق با الزامات ایمنی عمل می‌کنند. از آن‌جا که این اجزاء و قطعات نقش حیاتی در تضمین ایمنی استفاده‌کنندگان و کارکنان دارند، باید مطابق با الزامات سختگیرانه آزمایش شوند.

۵.۲. محاسبات فنی طراحی: استاندارد EN 81-50 دستورالعمل‌های دقیقی را برای انجام محاسبات فنی مربوط به طراحی اجزاء مختلف آسانسور مانند سیستم‌های تعلیق و ریل‌های راهنمای حرکت ارائه می‌دهد. این محاسبات تضمین می‌کنند که اجزاء قادر به تحمل نیروها و بارهای وارده در شرایط عملیاتی مختلف باشند.

۵.۳. بررسی‌های دوره‌ای و آزمون‌های ایمنی: این استاندارد الزامات مربوط به بررسی‌های دوره‌ای و انجام آزمون‌های اجزاء ایمنی آسانسور را تعیین می‌کند. این بررسی‌ها به طور منظم در طول عمر عملکرد آسانسور انجام می‌شوند تا عملکرد صحیح و ایمن قطعات همواره تضمین شود.

6. وابستگی و تکمیل‌کنندگی استانداردهای EN 81-20 و EN 81-50

اگرچه استانداردهای EN 81-20 و EN 81-50 به طور مستقل به جنبه‌های مختلفی از طراحی و ایمنی آسانسورها می‌پردازند، اما به شدت به هم وابسته و مکمل یکدیگر هستند. استاندارد EN 81-20 بر طراحی، نصب و الزامات کلی ایمنی آسانسور تمرکز دارد، در حالی که استاندارد EN 81-50 بر صحت و دقت آزمون‌ها و محاسبات مربوط به اجزاء این سیستم نظارت می‌کند. به عبارت دیگر، استاندارد EN 81-50 تضمین می‌کند که اجزاء ایمنی که بر اساس الزامات EN 81-20 طراحی و نصب می‌شوند، به درستی آزمایش و تأیید شده‌اند. به عنوان مثال، در حالی که استاندارد EN 81-20 الزامات مربوط به طراحی و نصب ترمزهای ایمنی را مشخص می‌کند، استاندارد EN 81-50 آزمون‌هایی را برای ارزیابی صحت عملکرد این ترمزها در شرایط بحرانی تعریف می‌کند. بدون وجود آزمون‌های دقیق EN 81-50 نمی‌توان از ایمنی کامل سیستم‌های طراحی‌شده مطابق با استاندارد EN 8-20  اطمینان حاصل کرد. از طرف دیگر، استاندارد EN 81-20 چهارچوبی را برای نصب و بهره‌برداری از آسانسور فراهم می‌کند که بدون وجود اجزاء تست شده و تأیید شده مطابق استاندارد EN 81-50، امکان‌پذیر نخواهد بود. این همکاری نزدیک بین دو استاندارد باعث می‌شود که ایمنی استفاده‌کنندگان و کارکنان سرویس و نگهداری به حداکثر برسد و خطرات ناشی از خرابی یا نقص در اجزاء کلیدی سیستم آسانسور به حداقل کاهش یابد.

7. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

استانداردهای EN 81-20 و EN 81-50 به عنوان جایگزین استانداردهای قدیمی EN 81-1 و EN 81-2 دو استاندارد مکمل همدیگر هستند که با همکاری نزدیک در طراحی، نصب و آزمون آسانسورها، نیازهای ایمنی و عملکردی نوین صنعت آسانسور را با توجه به پیشرفت‌های فناوری و تغییرات در نیازهای ساختمانی برآورده کرده و سطح ایمنی در نصب و استفاده از آسانسورها را بهبود می‌دهند. استاندارد EN 81-20 تمرکز اصلی خود را بر طراحی و نصب آسانسور با تمرکز بر ایمنی مسافران و کارکنان سرویس و نگهداری قرار داده است و استاندارد EN 81-50 الزامات آزمون‌ها، ارزیابی و تأیید ایمنی، محاسبات فنی دقیق و در نهایت بازرسی‌های دوره‌ای آسانسور را فراهم می‌کند. این دو استاندارد در کنار هم چهارچوب جامع و دقیقی برای تضمین ایمنی و کارآیی آسانسورها ارائه می‌دهند که نتیجه آن محیطی امن‌تر و قابل اعتمادتر برای استفاده‌کنندگان و کارکنان سرویس و نگهداری است.

8. مؤخره

در حال حاضر و با توجه به نیاز صنعت برای آمادگی در پیاده‌سازی استانداردهای جدیدتر، و همچنین با توجه به این‌که پیش‌نویس نهایی‌شده استاندارد ملی ایران، شماره ۵۰-۶۳۰۳ در نوبت چاپ بوده و هنوز منتشر نشده است، استانداردهای اجباری حال حاضر صنعت آسانسور ایران و مبنای عملکرد شرکت‌های دارای پروانه طراحی و مونتاژ آسانسور در ایران برای ساخت و نصب آسانسور، استانداردهای ملی ایران، شماره ۱-۶۳۰۳ (آسانسورهای برقی) و ۲-۶۳۰۳ (آسانسورهای هیدرولیکی) بوده که به ترتیب معادل‌های ملی استانداردهای اروپایی EN 81-1 و EN 81-2 هستند؛ اگرچه شرکت‌های پیشرو در صنعت آسانسور همانند ستاره فراز نما در پروژه‌ها برگزیده خود و به صورت اختیاری استاندارد ملی ایران، شماره ۲۰-۶۳۰۳ را مبنای عملکرد قرار می‌دهند.